دادگاه کیفری صالح را چگونه می توان تشخیص داد؟
یکی از مهم ترین موضوعاتی که می بایست در محاکم کیفری مدنظر قرار گیرد بحث دادگاه کیفری صالح است. دادگاه کیفری صالح از جمله موضوعات مهم است که تشخیص آن به پارامتر های مختلفی از جمله نوع جرم و ماهیت جرم و ….. بستگی دارد. به منظور تشخیص دادگاه کیفری صالح سه موضوع صلاحیت محلی و ذاتی و شخصی می بایست مدنظر قرار گیرد.
صلاحیت ذاتی چیست؟
هر دادگاه صلاحیت رسیدگی به جرایم خاصی را دارد تشخیص این که چه جرایمی در صلاحیت دادگاه است بحث صلاحیت ذاتی است. دادگاه کیفری 2 صلاحیت رسیدگی به همه جرایم دارد مگر جرایمی که استثنا شده باشد. از طرفی سایر مراجع کیفری نظیر دادگاه انقلاب و دادگاه کیفری 1 و دادگاه نظامی و ….. صرفاً صلاحیت رسیدگی به جرایم خاصی را دارند.
صلاحیت محلی چیست؟
یکی از مهم ترین ارکان تشخیص دادگاه کیفری صالح بحث صلاحیت محلی است. به منظور تشخیص دادگاه کیفری صالح می بایست زمان وقوع جرم مشخص شود. وقوع جرم متضمن سه عنصر قانونی و مادی و روانی است که اجمالا عنصر قانونی را متن ماده قانونی و عنصر روانی را سونیت مرتکب و عنصر مادی نیز تجلی بیرونی سونیت مرتکب می نامند. تعیین زمان وقوع جرم دربرخی جرایم ساده است و اما در برخی جرایم تحقق جرم در یک زمان مشخص نیست. از این حیث جرایم دسته بندی های متفاوتی دارند.
جرایم ساده / مرکب:
جرایم ساده به جرایمی گفته می شود که عنصر مادی از یک جز تشکیل شده است در حالی که در جرایم مرکب عنصر مادی از چند جز و عمل متفاوت تشکیل شده است به طور مثال جرم توهین یا افترا از جرایمی است که یک جز دارد اما جرم کلاهبرداری از چند جز(توسل به متقلبانه و بردن مال) تعیین شده است و اگر هر کدام از اجزا در یک شهر اتفاق بیافتد تعیین محل وقوع جرم دشوار است.
با این حال در جرایم مرکب قاعده کلی این است محل وقوع هر جزیی از اجزا جرم به عنوان محل وقوع جرم تلقی می شود و مراجع قضایی آن محل صالح به رسیدگی خواهند بود. اما در صورتی که یک دادگاه شروع به رسیدگی می کند دادگاه های دیگر باید از رسیدگی خودداری کنند. بنابراین اگر توسل به متقلبانه در شیراز و بردن مال در تهران باشد هر دو دادگاه صلاحیت رسیدگی دارند و اگر هر یک شروع به رسیدگی کرد صلاحیت رسیدگی با دادگاهی است که سبق رسیدگی دارد.
جرایم آنی و مستمر
دسته بندی دیگری که در تشخیص زمان وقوع جرم موثر است دسته بندی جرم به آنی و مستمر است. جرایم آنی جرایمی هستند که عناصر وقوع جرم در یک لحظه رخ می دهد و جرایم مستمر جرایمی هستند که عنصر مادی آن با تدوام و استمرار عنصر مادی رخ می دهد به طور مثال جرم سرقت به محض بردن مال رخ میدهد اما جرم حمل سلاح بدون مجوز مستلزم این است که مرتکب در مدتی سلاح را به همراه داشته باشد و به صرف بلند کردن یک سلاح و زمین گذاشتن آن موجب تحقق بزه حمل سلاح نمی شود. تحصیل مال نامشروع، قتل، ضرب و جرح، اختلاس و…. از دیگر جرایم آنی هستند.
در جرایم آنی هر زمان و مکانی که جرم واقع شود جرم محقق شده است در حالی که در جرایم مستمر اگر جرم در چند شهر استمرار پیدا کند به طور مثال مرتکب سلاح یا مواد مخدر حمل کند و از چند شهر عبور کند تمامی شهرها صلاحیت رسیدگی خواهند داشت و اگر هر یک زودتر شروع به رسیدگی کنند نسبت به دیگران حق تقدم خواهد داشت و صلاحیت رسیدگی دارد م 310 ادک
جرم مطلق و مقید
دسته بندی دیگری که در تشخیص زمان وقوع جرم و بالتبع محل وقوع جرم موثر است دسته بندی جرایم به مطلق و مقید است. جرم مطلق به جرایمی گفته می شود که نیاز به نتیجه ندارد مانند توهین در واقع به محض این که مرتکب توهین می کند جرم محقق شده است در حالی که در برخی جرایم علاوه بر این که مرتکب مرتکب فعل یا ترک فعل مرتکب می بایست به نتیجه ای ختم شود به طور مثال در جرم خیانت در امانت که فعل یا ترک فعل مرتکب می بایست به متضرر شدن امانت گذار ختم شود در جرایم مطلق هر مکانی که جرم رخ دهد همان حوزه صالح است در حالی که در جرایم مقید محل وقوع نتیجه محل ارتکاب جرم و بالتبع محل دادگاه صالح است.
فعل / ترک فعل
دسته بندی دیگری که در تشخیص زمان وقوع جرم و بالتبع مکان وقوع و دادگاه صالح موثر است دسته بندی جرایم به فعل وترک فعل است. در جرایم ترک فعل که علت وقوع جرم خودداری از انجام فعلی بوده است در همان حوزه ای که مرتکب موظف به انجام وظیفه ای معین بوده است و این وظیفه را ترک کرده است محل وقوع جرم و بالتبع محل دادگاه صالح است. به طور مثال: در جرم ترک انفاق م 642 محل وقوع جرم جایی است که مرد باید نفقه را به زن پرداخت کند که اقامتگاه مشترک زوجین یا اقامتگاهی است که زن با اجازه همسر یا با مجوز قانونی برای خوداختیار کرده است. مثال دیگر برای جرایم ترک فعل: م 547 ق م ا
نگاه کنید به م 117 ق ادک مصوب 1392
نکته : به اتهامات اشخاصی که در خارج از قلمرو حاکمیت جمهوری اسلامی ایران مرتکب جرم می شوند و مطابق قانون دادگاه های ایران صلاحیت رسیدگی به آن ها را دارند، چنان چه از اتباع ایران باشند حسب مورد در دادگاه محل دستگیری و چنان چه از اتباع بیگانه باشند حسب مورد در دادگاه های تهران رسیدگی می شود. م 316 ادک همان طور که اشاره شد طبق ماده 310 متهم در دادگاهی محاکمه می شود که جرم در آن واقع شده است اما این اصل استثنایاتی دارد و در برخی موارد محل دادگاه صالح محل وقوع جرم نیست.
استثنائات اصل صلاحیت محلی در تشخیص دادگاه کیفری صالح کدام است؟
- 1- صلاحیت اضافی
- 2-احاله
- 3- صلاحیت انحصاری دادگاه های پایتخت و مرکز استان
1-صلاحیت اضافی
تعریف:
منظور از صلاحیت اضافی صلاحیتی است که یک دادگاه علاوه بر صلاحیت اصلی نسبت به جرم ارتکابی در حوزه قضایی اش نسبت به جرم دیگر که ممکن است در حوزه قضایی دیگری واقع شده باشد اعمال می کند.
انواع صلاحیت اضافی را نام ببرید؟
- 1-تعدد اتهام
(به اتهامات متعدد متهم باید توامان و یکجا در دادگاهی محاکمه شود که صلاحیت رسیدگی به مهم ترین جرم را دارد313 ادک)
- 2- تعدد متهم : م 56 شرکا و معاونین جرم در دادگاهی محاکمه می شوند که صلاحیت رسیدگی به اتهام متهم اصلی را دارد
2-احاله
3- صلاحیت انحصاری دادگاه های پایتخت و مرکز استان (مواد 307 /308آدک مصوب 1392)
نکته : این استثنائات صرفا مربوط به صلاحیت محلی است و صلاحیت ذاتی طبق قواعد خودش رسیدگی می شود. نمی تواند صلاحیت دادگاه رو عوض کند هر جرمی طبق قواعد صلاحیت ذاتی خودش رسیدگی میشود.
برای ارتباط با وکیل کیفری با گروه وکلای السا در تماس باشید
صلاحیت اضافی را تعریف کنید؟
همان طور که اشاره شد یکی از قواعد تشخیص دادگاه کیفری صالح، صلاحیت محلی است و در صلاحیت محلی اصل بر این است که محل وقوع جرم صلاحیت رسیدگی به جرم را دارد. با این حال در دو فرض که به آن اشاره می شود قواعد صلاحیت اضافی مجری است.
تعدد اتهام و متهم واحد:
این نوع صلاحیت اضافی خود به شیوه هایی مختلفی تقسیم می شود در فرض تعدد اتهام با صلاحیت ذاتی متعدد اگر مرتکب جرایم با صلاحیت ذاتی متعدد شود آن دادگاهی که جرم مهم تر در آن اتفاق افتاده است ابتدا شروع به رسیدگی می کند اگر مجازات مساوی باشد اول انقلاب بعد نظلامی بعد کیفری به ترتیب رسیدگی می کند و هیچ کدام به اتهامات دیگر نمی توانند رسیدگی کنند. ماده 314/ مثال دو جرم در صلاحیت دادگاه انقلاب و کیفری
و در فرض تعدد اتهام با صلاحیت ذاتی برابر:( مثلا: همه در صلاحیت دادگاه کیفری) حالت های دیگری پیش می آید که بستگی به اهمیت جرم و سایر پارامتر ها دارد در ابتدا دادگاه صالح کیفری دادگاه محل وقوع جرم مهم تر است و اگر جرایم یکسان باشد محل دستگیری محل دادگاه کیفری صالح است و اگر مرتکب دستگیر نشده باشد دادگاهی که ابتدا شروع به تعقیب کرده است محل دادگاه کیفری صالح است
طبق ماده 313 قانون ادک به جرایم متعدد متهم با رعایت صلاحیت ذاتی در دادگاهی رسیدگی می شود که صلاحیت رسیدگی به جرم مهم تر را دارد.
مثال:
شخصی مرتکب جرم توهین و سرقت مسلحانه در دو شهر شده در حوزه قضایی ارتکاب سرقت مسلحانه به هر دو جرم رسیدگی می شود ولی اگر مرتکب جرم توهین و حمل موادمخدر شود با توجه به این که این دو جرم از نظر صلاحیت ذاتی برابر نیستند در یک دادگاه رسیدگی نمی شود و هر کدام طبق صلاحیت ذاتی خودش رسیدگی می شود.
دادگاهی که به جرم مهم تر رسیدگی می کند صلاحیتش نسبت به سایر جرایم صلاحیت اضافی محسوب می شود.
2-2 جرم مساوی و دستگیری: محل دستگیری(4 تا سرقت در 4 تا شهر متفاوت شیراز دستگیر)
2-3- جرم مساوی و عدم دستگیری: هر جا که ابتدا شروع به تعقیب کرده است.( 4 تا سرقت در 4 تا شهر و دستگیر نشده است ولی شیراز زودتر از بقیه شروع به تعقیب کرده است)
تعدد متهم و اتهام واحد
اگر جرمی متهمین متعددی داشته باشد اعم از شریک و معاون همگی در دادگاهی محاکمه می شوند که متهم اصلی محاکمه می شود.
در برخی موارد شخصیت مرتکب تعیین کننده صلاحیت محلی تمام مرتکبین است.(تبصره ماده 311 )ولی هر یک با توجه به صلاحیت ذاتی خود رسیدگی می شود // بنابراین هر گاه دو یا چند نفر متهم به مشارکت یا معاونت در ارتکاب جرم باشند و یکی از آنان مقامات مذکور در ماده 307 یا 308 ادک باشد به اتهامات همه آن ها حسب مورد در دادگاه های کیفری تهران یا مرکز استان رسیدگی می شود.
اشخاص ماده 307 مثل نماینده مجلس، روسای سه قوه، اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام و وزیر و …. )
(همه شرکا و متهمین در دادگاه های پایتخت)
اشخاص ماده 308 مثل بخشداران و شهرداران و ….(همه در دادگاه های مرکز استان)
نکته 2- در برخی موارد شخصیت مرتکب تعیین کننده صلاحیت ذاتی و محلی همه مرتکبین است.روحانیون / ماده 31 آیین نامه دادسرا ودادگاه ویژه روحانیت
طبق این ماده به اتهامات شرکا ومعاونین و مرتبطین متهم روحانی در دادسرا و دادگاه ویژه روحانیت رسیدگی می شود بنابراین اگر شخص روحانی مرتکب جرم شد تمام شرکا به دادگاه ویژه روحانیت می روند.
